برنامه ریزی تسهیلات که از مباحث مهم مهندسی صنایع است، در دو بخش عمده جایابی و طراحی را شامل می شود که مهمترین بخش طراحی، استقرار یا جانمایی و بخش های دیگر آن، حمل و نقل و طراحی ساختمان و تاسیسات است. منظور از تسهیلات هر مجموعه، شامل کارخانه، دانشگاه، بیمارستان و غیره است. در جایابی، به بررسی محل قرار گرفتن یک وسیله برای رسیدن به اهداف مورد نظر پرداخته می شود که برای تعیین محل آن، معیارهای مهمی مؤثرند. از جمله این معیار ها نزدیکی به جاده های اصلی، بازار مصرف، منابع تأمین مواد اولیه، در دسترس بودن نیروی انسانی مورد نیاز، شرایط محیطی، امکان توسعه، مقررات و قوانین دولتی و غیره است. در طرح استقرار قرار است نحوه قرار گرفتن اجزای یک وسیله برای رسیدن به بهترین بهره وری را تعیین شود. روش های زیادی تا کنون برای حل این گونه مسائل مطرح شده اند که از آن جمله می توان به برنامه ریزی ریاضی، استفاده از تصمیم گیری های چندگانه و غیره اشاره کرد.

یکی از مسائلی که باید در مراحل اولیه طراحی سیستم های صنعتی مورد توجه قرار گیرد، مسأله مکان یابی و استقرار تسهیلات است. مطالعه پیرامون مکان یابی صنعتی از دیدگاه جغرافیدانان و علمای علم اقتصاد همواره دارای اهمیت و اولویت بوده است. مراکز صنعتی و کارخانجات برای تعیین مکان احداث کارخانه، استقرار تجهیزات و دپارتمان های خود در کارخانه، استقرار دفاترشان در سطح شهر، تعیین مراکز توزیع محصولات و … با چنین مسائلی سر و کار دارند. در واقع، تصمیمات مربوط به مکان یابی و استقرار، نه تنها درمسائل صنعتی، بلکه در مسائل گوناگونی در بخش های دولتی و خصوصی، اعم از صنعتی و غیر صنعتی ظاهر می شود. در بخش دولتی، تعیین مکان مراکز خدماتی، نظیر ایستگاه های پلیس راه، اورژانس، بیمارستان ها، ایستگاه های آتش نشانی و غیره، نیاز به اتخاذ چنین تصمیماتی دارد. لذا تصمیم گیری در مورد مکان یابی تسهیلات عمدتا از تصمیم گیری های بلند مدت و استراتژیک شرکت های بزرگ خصوصی و عمومی است و هزینه های بالای مربوط به جایابی و استقرار و راه اندازی تسهیلات، پروژه های مکان یابی را به سرمایه گذاری بلند مدت تبدیل کرده است. لذا موفقیت یا شکست مراکز تسهیلاتی در هرکدام از بخش های دولتی و خصوصی، بستگی کامل به مکان های انتخابی برای آنها دارد. بدین ترتیب، اهمیت مسآله مکان یابی و استقرار تسهیلات و ضرورت پرداختن بدان بر همگان روشن است.

1-2- دسته بندی کلی مسائل برنامه ریزی تسهیلات

مسائل برنامه ریزی تسهیلات را به چهار دسته عمده مکان یابی، تخصیص و طراحی تقسیم می شود با ترکیب این مؤلفه ها مسائل مکان یابی-مسیریابی،مکان یابی-تخصیص به دست می آید. که در شکل (1-1) مشاهده می شود.

تخصیص

مکان یابی- تخصیص تسهیلات

مکان یابی

مکان یابی – مسیریابی تسهیلات

 

برنامه ریزی تسهیلات       مسیریابی

 

چیدمان تسیهلات

طراحی        جابه جایی مواد

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 

طراحی ساختار

 

شکل 1- 1  دسته بندی کلی مسائل برنامه تسهیلات

1-3- دسته بندی مسائل برنامه ریزی تسهیلات کلاسیک

دسته بندی های کلاسیک مسائل مکان یابی عمدتا بر اساس موارد زیر بوده است:

مسأله مکان یابی تک وسیله/ چند وسیله

براساس خصوصیات وسایل جدید

مسأله مکان یابی با وسایل نقطه ای/ ناحیه ای

مسأله مکان یابی با وسایل ایستا/ پویا

براساس خصوصیات وسایل موجود

مسأله مکان یابی با وسایل با مکان قطعی/ احتمالی

مسأله مکان یابی با ارتباطات برون زا/درون زا

براساس نوع ارتباط وسایل موجود و جدید      مسأله مکان یابی با ارتباطات ایستا/ پویا

مسأله مکان یابی با ارتباطات قطعی/ احتمالی

مسأله مکان یابی روی خط/ صفحه

بر اساس فضای جواب        مسأله مکان یابی گسسته/ روی شبکه

مسأله مکان یابی با فضای مقید/ نامقید

مسأله مکان یابی با فواصل متعامد/ چبیشف

بر اساس نوع تابع فاصله     مسأله مکان یابی با فواصل اقلیدسی/ مجذور اقلیدسی

مسأله مکان یابی با سنجه های خاص

 

مسأله تک هدفه / چند هدفه

بر اساس نوع و تعداد         مسایل تک شاخصه / چند شاخصه

هدف و شاخص انتخاب     مسایل میانه (هدف کمینه کردن مجموع هزینه ها)/ مرکز ( هدف کمینه

کردن حداکثر هزینه ها) / پوشش (هدف حداکثر پوشش تقاضا یا حداقل تعداد وسیله)

مسأله مکان یابی انبار/کارخانه

مسأله مکان یابی نقاط تبادل(هاب)

براساس زمینه مسأله        مسأله مکان یابی وسایل ناخوشایند

مسأله مکان یابی وسایل گردشی (مسایل مکان یابی – مسیریابی)

مسأله مکان یابی وسایل سلسله مراتبی

یکی از مسائلی که باید در مراحل اولیه طراحی سیستم های صنعتی مورد توجه قرار گیرد مساله مکان- یابی[1] و استقرار تسهیلات است. مطالعه پیرامون مکان بهینه صنعتی از دیدگاه جغرافیدانان و علمای علم اقتصاد همواره دارای اهمیت و اولویت بوده است. مراکز صنعتی و کارخانجات برای تعیین مکان احداث کارخانه، استقرار تجهیزات و دپارتمان های خود در کارخانه، استقرار دفاترشان در سطح شهر، تعیین مراکز توزیع محصولات و… با چنین مسائلی سروکار دارند [1]. در ادبیات موضوعی­، معمولا چند حالت از مسائل مکانیابی گسسته و تخصیص مورد بحث قرار گرفتند، مانند مساله مکان یابی تک تسهیله[2]، مساله مکان یابی چند تسهیله[3]، مسالهمکان یابی- تخصیص[4]. در مساله مکان یابی تک تسهیله، هدف پیدا کردن مکان تسهیل جدید می باشد، بطوریکه مجموع فواصل وزن دهی شده بین تسهیل جدید و تسهیلات موجود حداقل گردد. چند مثال ساده از مسائل مکان یابی تک تسهیله عبارتند از مکان یابی یک بیمارستان، یک ایستگاه آتش نشانی یا یک کتابخانه در یک منطقه شهری ، مکان یابی یک فرودگاه جدید جهت ارائه خدمات به تعدادی پایگاه نظامی. همچنین مساله مکان یابی چند تسهیله بدنبال پیداکردن مکان­ های بهینه بیش از یک تسهیل جدید با توجه به مکان های تسهیلات موجود می باشد. کاربردهای زیادی از این مساله توسط استرش[2] ارائه شده اند، مانند تاسیس چندین انبار برای سرویس دهی به تعداد مشخصی از مناطق. بنابراین مساله مکان یابی تک تسهیله حالت خاصی از مساله مکان یابی چند تسهیله می باشد.هدف مساله مکان یابی – تخصیص، پیدا کردن مکان بهینه ی مجموعه ای از تسهیلات است بطوریکه، هزینه ی حمل و نقل از این تسهیلات به مشتریان مینیمم گردد. ازاینرو، در این مساله باید تعداد بهینه ای از تسهیلات به منظور تامین تقاضای مشتریان در مکان های مناسب تاسیس گردند. در گونه ای از مسائل مکان یابی-تخصیص، با محدودیت ظرفیت[5] تسهیلات مواجه هستیم. این محدودیت منجر به این امر می شود که تسهیل موردنظر نتواندتمام تقاضای یک نقطه مشتری را برآورده کند. لذا این امکان وجود دارد که کل تقاضای یک مشتری بین کارخانجات مختلف تقسیم شود و هر کارخانه کسری از تقاضای یک مشتری را تامین نماید.

 

1-2- تعریف مسئله

با توجه به اینکه در دنیای واقعی، فضای اطلاعات معمولا غیرقطعی و احتمالی است، لذا مسائل مکان یابی نیز از این مقوله مستثنا نیستند. اغلب در مسائل مکان یابی فرض

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 شده است که تقاضای مشتریان جهت دریافت سرویس جز ورودی های مساله بوده و قطعی[6] هستند. واضح است که این امر در عمل کمتر اتفاق می افتد و معمولا سطح بالایی از عدم قطعیت[7] در تقاضای مشتریان وجود دارد. بنابراین از دیگر مسائلی که بهمراه مسائل مکان یابی-تخصیص در دنیای واقعی موجود است، تقاضای احتمالی می باشد، که افق جدیدی را پیش روی ما نهاده است. مدل پیشنهادی این تحقیق، یک مسئله مکان یابی-تخصیص چند تسهیله ظرفیت دهی شده با تقاضاهای احتمالی که دارای تابع توزیع برنولی می باشند، است. همچنین در این مدل هر تسهیل دارای یک منبع فرعی ظرفیت دهی شده می باشد که می تواند در صورت نیاز از آن استفاده کند.

1Facility Location Problem

2Single Facility Location Problem

3Multi Facility Location Problem

4Location-Allocation Problem

1Capacitated Location-Allocation Problem

2Deterministic

3Uncertainty

یكی از مسایلی كه باید در مراحل اولیه طراحی سیستم‌های صنعتی مورد توجه قرار گیرد مسالة مكان‌یابی[1] (جایابی) واستقرار تسهیلات است. مطالعه پیرامون مكان بهینه از دیدگاه جغرافی­دانان و علمای علم اقتصادی همواره دارای اهمیت و اولویت بوده است [1].در ادبیات موضوعی، معمولاً چند حالت از مسایل مكانیابی پیوسته، مورد بحث قرار گرفتند، مانند مساله میانه^[2]، مساله مركز^[3] و مساله مركز-میانه^[4]. در مساله میانه هدف، پیدا کردن مکان وسیله (تسهیل) جدید می­باشد، بطوریکه مجموع فواصل وزن­دهی شده بین تسهیل جدید و تسهیلات موجود، حداقل گردد. این مساله، در تئوری مکان­ یابی به مساله وِبِر[5] و مساله کمینه مجموع[6] نیز شهرت دارد. مسایل مکان­ یابی بر اساس نوع تابع فاصله نیز تقسیم ­بندی می­شوند، مانند فاصله اقلیدسی و متعامد. مساله میانه با فواصل اقلیدسی یکی از قدیمی ترین مسایل مکان­ یابی تسهیلات می­باشد. برای حل بهینه این نوع مساله، روش­های حل مختلفی پیشنهاد شده­است که مشهورترین آن روش تکراریی می­باشد، که توسط ویزفلد [2] توسعه داده شد.

در گونه ­ای از مسایل میانه با محدودیت در قرار گیری^[7] و یا حركت^[8]مواجه هستیم.در دسته­ای از این نوع مسایل، نواحی وجود دارند كه تسهیل (یا تسهیلات) جدید نه می‌تواند در آنجا استقرار یابد و نه می‌تواند از میان آن عبور كند. این نواحی، نواحی با­مانع[9] نامیده می‌شوند.دریاچه‌ها، كوهستان­ها، مناطق نظامی، رودخانه‌ها و بزرگ‌راه‌ها ودر مقیاس كوچكتر، ماشین­آلات و واگن­های حمل مواد در كارخانجات، مثال­هایی از این نواحی می‌باشند.این مسایل در مقایسه با مسایل مكانیابی كلاسیک خیلی عملی­تر ونزدیك‌تر به دنیای واقعی می‌باشند، اما به­علت پیچید‌گی محاسباتی که این نوع مسایل دارند، تنها در چند دهه اخیر مورد بررسی قرار گرفتند. در برخی موارد با موانعی مواجه هستیم که عبور از آنها تنها از طریق چند گذرگاه[10]بر روی مانع خطیامکان پذیر می باشد. مدل پیشنهادی این تحقیق، یک مساله میانه با فواصل متعامد می­باشد، بطوری­که در ناحیه پیوسته یک مانع خطی افقی وجود دارد که بر روی آن تعدادی گذرگاه وجود دارد که ظرفیت هر یک از گذرگاه ها محدود می باشد. فرضیات مساله پیشنهادی بقرار زیر در نظر گرفته می­شوند:

1. با مساله مکان­ یابی پیوسته میانه متعامد چند تسهیله با ظرفیت نامحدود برای تسهیلات جدید سرو کار داریم،
2. تعامل هم مابین تسهیلات جدید و جدید، و هم ما بین تسهیلات جدید و موجود برقرار است.
3. تابع فاصله از نوع متعامد می‌باشد.
4. تنها یک مانع خطی با تعدادی گذرگاه با مختصات های معین، در مدل وجود دارد.

5. مساله مکان­ یابی چند دوره ای می­باشد.

1. ظرفیت هر یک از گذرگاه ها در دوره های مختلف محدود می باشد.

7. هر تسهیل موجود دارای مکان ثابت با مختصات معین، قطعی و دارای وزن غیرمنفی می­باشد.
8. مانع بر روی یک مسیر افقی قرار دارد.

9. خرید اینترنتی فایل متن کامل :

    

    

10.  

1. تسهیلات موجود در مسیر مانع مستقر نیستند.

10. تسهیلات جدید بر روی مسیر مانع خطی نمی ­توانند استقرار یابند.

1-2-ساختار پایان نامه

در ادامه در فصل 2، ادبیات موضوعی مسایل بامانع ومسایلمکان‌یابی چند تسهیله[11] را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در فصل 3 زمینه ­های علمی تحقیق شامل دسته­بندی مسایل مکان­ یابی، انواع توابع فاصله، مساله مکان­ یابی کلاسیک و الگوریتم ژنتیک بطور مفصل تشریح خواهند شد. در فصل 4 به تشریح مساله و مدل پیشنهادی می پردازیم. در ادامه این فصل به منظور درک بهتر رفتار مدل، یک مثال نمونه ­ای ارائه خواهیم داد، اما با توجه به پیچیدگی­های مدل پیشنهادی در مقیاس های بزرگ، الگوریتم فراابتکاریژنتیکرا معرفی و نتایج محاسبات مربوط به این الگوریتم­ را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در نهایت، تعدادی از توسعه ­های آتی به­همراه نتیجه ­گیری در فصل 5 مورد بررسی قرار گرفتند.

[1]Facility Location

[2]Median Problem

[3]Center Problem

[4]Cent-dian Problem

[5]Weber Problem

[6]Minisum Problem

[7]Placment

[8] Traveling

[9]Barrier Regions

[10]Passage

[11]Multi Facility Location Problems

در مدیریت، اقتصاد، برنامه‌ریزی تولید، طراحی سیستم‌های صنعتی و غیره، به جوانب مختلفی برمی‌خوریم که مستلزم تصمیمات مکان‌یابی هستند. علاوه بر کاربردهای عملی این نظریه در اتخاذ تصمیمات بهینه، نظریه مکان‌یابی بخش جذاب و چالش برانگیزی از ریاضیات، با مجموعه‌ای رو به فزونی از مسایل است که الزاما خاستگاهی در دنیای واقعی ندارند. [1]

واژه مکان‌یابی بر مدلسازی و حل مسایلی اشاره دارد که به دنبال یافتن بهترین مکان برای استقرار مراکز و تسهیلات هستند. به عبارت دیگر، مکان‌یابی عبارتست از انتخاب جایی برای تسهیلات جدید، بهطوریکه هزینه تولید و توزیع کالا و خدمات کمینه شود.

سال 1909 را اغلب سال تولد نظریه مکان‌یابی می‌دانند. آلفرد وبر یکی از نظریهپردازهایی بود که در آن سال به ارائه نظریهای در زمینه مکان‌یابی و کمینه سازی هزینه‌ها پرداخت [2]. هزینه هایی که او در نظر گرفته بود، عمدتاً از نوع هزینه‌های حمل‌ونقل بودند.

بعدها طیف گسترده‌ای از انواع مسایل مکان‌یابی متناسب با اهداف پژوهش و با توجه به شرایط متفاوت موجود در فضای مساله مطرح شدند. چند نوع از مسایلی که در ادبیات مکان‌یابی پیوسته مطرح شدند عبارتند از مساله میانه[1]، مساله مرکز[2] و مساله مرکز- میانه[3].

در مساله میانه، هدف قرار دادن یک تسهیل جدید در صفحه است بهطوریکه مجموع کل هزینه انتقال بین تسهیل جدید و تسهیلات موجود کمینه شود.

از طرفی تقریبا در همه‌ی موقعیت‌های دنیای واقعی با انواع محدودیت‌ها و الزامها مواجه هستیم. در مدلسازی مکان‌یابی محدودیت‌ها میتوانند نواحی ممنوعه[4] باشند، یعنی نواحی‌ای که قراردادن تسهیلات در آن‌ ها ممنوع، اما حمل و نقل در آن‌ ها آزاد است. پارک‌ها و سایر مناطق حفاظت شده، یا نواحی‌ای که ویژگی های جغرافیاییشان، مانند شیب تند، ساخت تسهیلات مطلوب را در آنها ناممکن می‌کند، مثال هایی از نواحی ممنوعه هستند.

همچنین اغلب نواحی‌ای وجود دارند که نه تنها قراردادن تسهیل جدید در آنها ممنوع است، بلکه حرکت در آنها هم مستلزم هزینه بیشتری است، مانند دریاچه‌هایی که با قایق می‌توان از آنها عبور کرد. این نواحی را نواحی متراکم[5] گویند.

علاوه بر این، در بسیاری مناطق حرکت نیز کاملا ممنوع یا ناممکن است. این مناطق را مانع[6] می‌نامیم. مناطق نظامی، کوهستان‌ها، دریاچه‌ها، رودخانه‌های بزرگ، بزرگراه‌ها، یا در مقیاسی کوچکتر، مناطقی که در سطح یک کارخانه با ماشین‌های حجیم و نقاله‌های حمل مواد اشغال شده‌اند، نمونه‌هایی از موانع هستند. بدون در نظر گرفتن این موانع، نمی‌توان ادعا کرد که مدلسازی واقع بینانه‌ای انجام شده است.

مطلب قابل توجه دیگر اینست که مکان قرارگیری موانع میتواند بهصورت تصادفی باشد مانند یک واگن حمل مواد که در هر لحظه ممکن است در هرجایی از مسیرش در فضای کارخانه قرار گرفته باشد. تصادف‌ها یا ساخت‌و‌ساز و تعمیرات برنامه‌ریزی نشده خیابان‌های یک شهر که باعث انحراف و تاخیر در شبکه حمل‌و‌نقل می‌شوند، نمونه‌های دیگری از موانع احتمالی هستند. این حالت در سایر زمینه‌های پژوهشی، از جمله دانش روباتیک، مورد توجه است، زیرا در طراحی روبات‌ها لازم است به قابلیت آنها در اجتناب از تصادف با موانعی که احتمال می‌رود در مسیرشان قرار داشته باشند، اندیشیده شود.

ما در این پایاننامه مفهوم موانع احتمالی در نظریه مکان‌یابی توجه میکنیم ، و به مدلسازی ریاضی مساله‌ای می‌پردازیم که در آن سه مانع خطی احتمالی که مسیر حرکتشان بهصورت افقی است، در صفحه موجودند. در مساله‌ی مورد بررسی، مفروضات زیر در نظر گرفته شده‌اند:

• در مساله مکان‌یابی میانه مورد بررسی ظرفیت تسهیل جدید برای خدمت‌دهی به تسهیلات موجود نامحدود است.

• خرید اینترنتی فایل متن کامل :

   

   

•  

• در مدلسازی این مساله از متر متعامد برای تعیین فواصل استفاده می‌شود.
• مساله برای کل افق برنامه‌ریزی در ابتدای دوره، سیاست‌گذاری می‌کند، یعنی مساله مکان‌یابی ایستا است.
• هر تسهیل موجود دارای مکان ثابت با مختصات معین، قطعی و دارای وزنی نامنفی است.
• سه مانع با طول محدود در صفحه موجودند که از عرض آنها نسبت به طولشان صرف نظر شده است و بهصورت خط راست مدلسازی می‌شوند.
• موانع بر روی مسیرهای افقی با مختص y معین قرار دارند.
• مکان شروع موانع از توزیع یکنواخت با پارامترهای معین پیروی می‌کنند.
• تسهیلات موجود در مسیر موانع مستقر نیستند.
• تسهیل جدید نمیتواند در مسیر موانع قرار گیرد.
• تنها تسهیل جدید با تسهیلات موجود در تعامل است.

 

1 – 2   ساختار پایان‌نامه

در ادامه، در فصل 2 ادبیات موضوع مسایل با مانع را بررسی میکنیم. در فصل 3، زمینه‌های علمی پژوهش تشریح میشوند. در فصل 4، به تشریح مساله و مدل پیشنهادی میپردازیم و در ادامه دو الگوریتم جستجوی الگو و ژنتیک برای حل مسایل مورد بررسی معرفی میکنیم. سپس، به مقایسه نتایج حاصل از آنها میپردازیم. سرانجام، پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی به همراه نتیجه گیری در فصل 5 ارائه میشوند.

[1]   Median Problem

[2]  Center Problem

[3]  Center-Median Problem

[4]  Forbidden regions

[5]  Congested regions

[6]  Barrier Regions

 

فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسئله  …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

1-2- اهمیت موضوع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………  3

1-3- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….  4

1-3-1- هدف کلی  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

1-3-2- اهداف جزئی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

2-1- تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..  7

2-2- تحقیقات خارجی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………  9

 

فصل سوم: مبانی نظری تحقیق

3-1- مروری بر نظریات مرتبط   ………………………………………………………………………………………………………………………..  19

3-1-1- نظریه ذائقه بوردیو ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 19

3-1-2- نظریه نیاز مازلو ………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

3-1-3- نظریه یادگیری اجتماعی تارد و باندورا  ……………………………………………………………………………………………….. 23

3-1-4- نظریه مک دونالیزه شدن ریتزر ………………………………………………………………………………………………………………. 25

3-1-5- تئوری کنش و مفهوم عادت‌واره بوردیو ………………………………………………………………………………………………… 27

3-1-6- نظریه کنش منطقی آیزن و فیش‌باین ………………………………………………………………………………………………… 29

3-1-7- نظریه گذار تغذیه‌ای پاپکین …………………………………………………………………………………………………………………….. 30

3-2- چارچوب نظری تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

3-3- مدل نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………32

3-3-1- مدل مفهومی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

3-3-2- مدل تجربی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..  33

3-4- فرضیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 34

3-5- تعریف نظری و عملیاتی متغیرها ………………………………………………………………………………………………………….  32

3-5-1- متغیر وابسته …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..34

3-5-2- متغیرهای مستقل ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

فصل چهارم: روش‌شناسی تحقیق

4-1- روش و تکنیک تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………  38

4-2- ابزار گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………………. 38

4-3- جامعه آماری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 39

4-4- روش نمونه‌گیری و حجم نمونه …………………………………………………………………………………………………………….. 39

4-5- پایایی و روایی ابزار سنجش ……………………………………………………………………………………………………………………  40

4-6- تکنیک تجزیه و تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………………………………………………………. 40

 

فصل پنجم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

5-1- آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 38

5-2- آمار استنباطی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 61

5-3- تحلیل چند متغیره ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

 

فصل ششم: بحث و نتیجه گیری

6-1- نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

6-2-  پیشنهادات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

6-3- محدودیت‌های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 93

 

فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 94

 

 

فهرست جداول

 

4-1- ضرایب آلفای کرونباخ متغیر وابسته تحقیق                                                      40

5-1-1- توزیع فراوانی گروه سنی به تفکیک نسل مادران و دختران                                43

5-1-2- توزیع فراوانی تعداد فرزندان در نسل مادران                                                  44

5-1-3- توزیع فراوانی قومیت به تفکیک نسل مادران و دختران    44

5-1-4- توزیع فراوانی وضعیت تأهل به تفکیک نسل مادران و دختران   45

5-1-5- توزیع فراوانی وضعیت اشتغال به تفکیک نسل مادران و دختران                                             45

5-1-6- توزیع فراوانی هزینه ماهیانه در نسل مادران      46

5-1-7- توزیع فراوانی هزینه ماهیانه در نسل دختران                        47

5-1-8- توزیع فراوانی طبقه اجتماعی فرد به تفکیک نسل مادران و دختران                     48

5-1-9- توزیع فراوانی تحصیلات به تفکیک نسل مادران و دختران                                49

5-1-10- وضعیت استفاده روزانه از رسانه‌های جمعی به تفکیک گروه سنی مادران             50

5-1-11- وضعیت استفاده روزانه از رسانه‌های جمعی به تفکیک گروه سنی دختران            51

5-1-12- توزیع فراوانی ارزیابی پاسخگویان از وضعیت سلامتیشان به تفکیک نسل             52

5-1-13- توزیع فراوانی احساسات غالب پاسخگویان به تفکیک نسل                               53

5-1-14- توزیع فراوانی سابقه بیماری مختل کننده زندگی، به تفکیک نسل                     54

5-1-14- توزیع فراوانی سابقه بیماری‌های خاص، به تفکیک نسل                                 55

5-1-16- توزیع فراوانی فعالیت بدنی به تفکیک نسل مادران و دختران                        55

5-1-17- توزیع فراوانی تصور از بدن پاسخگویان،  به تفکیک نسل                                57

5-1-18- توزیع فراوانی نمایه توده بدنی پاسخگویان به تفکیک نسل                              58

5-1-19- توزیع فراوانی میزان کنترل تغییرات وزن به تفکیک نسل                               59

5-1-20- توزیع فراوانی عادت غذایی به تفکیک نسل مادران و دختران                           60

5-1-21- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب گروه‌های سنی و میانگین عادت غذایی          61

5-1-22- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب هزینه ماهیانه و میانگین عادت غذایی            61

5-1-23- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب طبقه و میانگین عادت غذایی                      62

5-1-24- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب گروه‌های تحصیلی و میانگین عادت غذایی      63

5-1-25- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال و میانگین عادت غذایی          63

5-1-26- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان فعالیت و میانگین عادت غذایی            64

5-1-27- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب کنترل وزن و میانگین عادت غذایی               64

5-2-1- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با سن پاسخگویان                         65

5-2-2- آزمون رگرسیون رابطه‌ی عادت غذایی با تعداد فرزندان مادر                              66

5-2-3- آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس قومیت پاسخگویان                         66

5-2-4- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با وضعیت تأهل در نسل دختران                             67

5-2-5-1  آزمون تفاوت میانگین عادت غذایی بر اساس اشتغال مادران                           67

5-2-5-2 آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با اشتغال مادران                                              68

5-2-5-3  آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس وضعیت اشتغال دختران                68

5-2-6- آزمون رگرسیون رابطه‌ی عادت غذایی با هزینه پاسخگویان                                69

5-2-7-1 نتایج آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس طبقه اجتماعی پاسخگویان      70

5-2-7-2 آزمون رگرسیون رابطه‌ی عادت غذایی با طبقه اجتماعی پاسخگویان                   70

5-2-8- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با میزان استفاده پاسخگویان از رسانه‌های جمعی         71

5-2-9- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با تحصیلات به تفکیک نسل مادران و دختران             72

5-2-10 آزمون رگرسیون رابطه عادت غذایی با سابقه بیماری به تفکیک نسل                    73

5-2-11- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با فعالیت بدنی به تفکیک نسل مادران و دختران        73

5-2-12- آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس تصور از بدن به تفکیک نسل           74

5-2-13- آزمون رابطه‌ی عادت غذایی با حجم بدن به تفکیک نسل                           75

5-2-14- آزمون تحلیل واریانس عادت غذایی بر اساس میزان کنترل وزن پاسخگویان         75

5-3-1-1- متغیرهای اقتصادی- اجتماعی وارد شده در رگرسیون گام‌به‌گام نسل مادران       76

5-3-1-2- متغیرهای اقتصادی- اجتماعی وارد شده در رگرسیون گام‌به‌گام نسل دختران      77

5-3-1-3 متغیرهای وارد شده آگاهی در در رگرسیون گام‌به‌گام برای نسل مادران              78

5-3-1-4 متغیرهای وارد شده آگاهی در در رگرسیون گام‌به‌گام برای نسل دختران             78

5-3-1-5 متغیرهای وارد شده شاخص‌های سلامت در رگرسیون گام‌به‌گام نسل مادران        79

5-3-1- 6 متغیرهای وارد شده شاخص‌های سلامت در رگرسیون گام‌به‌گام نسل دختران      80

5-3-1-7 متغیرهای خارج شده از رگرسیون گام به گام در مرحله آخر در نسل مادران         81

5-3-1-8 متغیرهای خارج شده از رگرسیون گام به گام در مرحله آخر در نسل دختران       81

5-3-2-1 نتایج رگرسیون چندگانه مدل نهایی در تبیین عادت غذایی برای نسل دختران      82

5-3-2-2 نتایج رگرسیون چند گانه مدل نهایی در تبیین عادت غذایی برای نسل مادران      83

6-1- نتایج آزمون فرضیه‌های تحقیق                                                                     87

 

فهرست شکل‌ها

 

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 

 

3-1- مدل مفهومی                                                                                          33

3-2- مدل تجربی                                                                                            33

 

فصل اول

کلیات

1-1-  شرح و بیان مسئله

پاپکین (1999) معتقد است که تغییرات گسترده در رژیم غذایی، الگوی فعالیت بدنی و چاقی در نقاط شهری کشورهای کم‌درآمد نیز به وجود آمده است، (پاپکین، 1999: 1905) در این تغییرات، مواد غذایی جدید وارد برنامه غذایی شده و بعضی مواد غذایی عملا” از ترکیب مواد غذایی مصرفی حذف شده‌اند. این تغییر عمده دارای اثرات مثبت و منفی است که بسته به شرایط هر جامعه، متفاوت است. (کشاورز،1373: 39) انتقال تغذیه پدیده‌ای است که برخی محققان آن را پیرو انتقال جمعیتی می‌دانند که تغییرات اساسی در الگوی باروری و مرگ و میر ایجاد کرده‌است، بنابراین، تغییرات اقتصادی – اجتماعی و جمعیت شناسی با این تغییرات غذایی و تغییر در فعالیت بدنی و الگوهای ساختمان بدن مرتبط هستند. ( پاپکین، 1999 : 1905) یکی از نمودهای مشخص در انتقال تغذیه، تغییر در عادات غذایی است. عادت غذایی نشان دهنده درصد استفاده از ترکیب غذا برای مقاطع زمانی منظم است و از نظر جامعه شناسی، تکرار رفتار غذایی، عناصر الگوی غذایی را تشکیل می‌دهند. الگوی غذایی از عادات و یا تکرار رفتاری به دست می‌آید و از نظم مشخصی برخوردار است.

از نظر سعادت نوری، عادت غذایی شامل ترجیحات غذایی هستند که ما به‌طور مکرر گرایش به آن‌ ها داریم و این ترجیحات با عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی افراد هر جامعه رابطه دارد. (سعادت نوری، 1370: 16)

در حال حاضر در ایران نیز، شاهد تغییرات ناشی از انتقال جمعیت می‌باشیم. میزان مرگ و میر و باروری کاهش یافته است که این به نوبه خود باعث تغییر هرم سنی جمعیت می‌شود، به نحوی که هرم سنی از شکل سنتی با قاعده‌ی پهن خود فاصله گرفته و متمایل به شکل استوانه‌ای شده است. حاصل این انتقال، سالخوردگی جمعیت و به تبع آن تغییر نسبت جنسی، به نفع زنان خواهد بود. کاهش مرگ و میر و به دنبال آن، سالخوردگی جمعیت باعث تغییر وضعیت سلامت خواهد شد که ناشی از انتقال اپیدمیولوژیک می‌باشد؛ یعنی شرایطی که بیماری‌های عفونی، واگیر و حاد کاهش یافته و بیماری‌های مزمن افزایش می‌یابد، (پل و توماس، 2002: 26) بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، کشورهای در حال توسعه در طی دو دهه آینده با یک همه‌گیری بیماری‌های غیرواگیر مواجه خواهند شد. پیش‌بینی می‌شود که از سال 1990 تا 2020 میلادی، مرگ و میر ناشی از این بیماری‌ها به میزان 77 درصد افزایش یابد که بیشترین موارد آن در کشورهای در حال توسعه خواهد بود. ( کلیشادی و همکاران، 2005) این بیماری‌ها، تحت تأثیر سبک‌های زندگی از جمله وضعیت فعالیت و عادت‌های غذایی افراد هستند. لذا با توجه به اینکه ایران یک جامعه در حال گذار است بر آن هستیم تا در این تحقیق عادات غذایی سنتی و مدرن را بین دو نسل مادران و دختران در یکی از شهر‌‌های کشور (شهر شیراز) بررسی کنیم.

 

1–2– اهمیت موضوع

 

با گسترش زندگی صنعتی، مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کردنی افزایش چشمگیری داشته است و میزان اسیدهای چرب ترانس موجود در این محصولات غذایی، باعث افزایش شیوع امراض مزمن شده است ( عسگری و همکاران، 2009) که این امر با سبک زندگی بدون تحرک همراه است. در طول دهه‌ های اخیر، روش زندگی بسیاری از مردم دنیا به خصوص در کشورهای توسعه یافته تغییر کرده است و افزایش اخیر در بیماری‌های مزمن در کل دنیا را مربوط به محیطی می‌دانند که سبب کم‌تحرکی، افزایش دریافت کالری و شیوه‌های ناسالم زندگی شده است. این تغییرات در شیوه زندگی کشورهای در حال توسعه‌ای چون ایران نیز به چشم می‌خورد ( میرمیران و همکاران، 2007).

مدنت و همکاران[1] (2010) نیز معتقدند که انتقال تغذیه‌ای پدیده‌ای جهانی است که با تغییر از عادت غذایی سنتی که فیبر، غلات، میوه و سبزیجات بالایی دارند به سمت غذاهایی که دارای چربی، قند، نمک و محصولات فرآوری شده‌ی بالایی هستند، مشخص می‌شود. (مدنت، 2010: 43) ایران نیز در زمره جوامعی تعریف شده است که در جریان سریع عبور از تغییرات جمعیتی و بهداشتی ناشی از شهرنشینی موسوم به گذار تغذیه‌ای- بهداشتی قرار دارد. طی این گذار به علت تغییرات شیوه زندگی از جمله تغییر در الگوی مصرفی به ویژه افزایش مصرف چربی و قندهای ساده و نیز کاهش میزان فعالیت بدنی، عامل خطر بیماری‌های مزمن به ویژه چاقی افزایش یافته است. (قاسمی به نقل از امیدوار، 1381: 265) هم زمان، هجوم معیارهای ارزشی موجب گرایش افراد و به ویژه دختران به تلاش برای لاغری و متناسب بودن اندام گردیده است ( محمد پور اهرنجانی و همکاران به نقل از امیدوار، 1381: 265) که احتمال تغییر در عادات غذایی را به دنبال دارد.

از طرف دیگر بسیاری از کشورها انتقال اپیدمیولوژیکی را تجربه کرده‌اند، امید به زندگی افراد فزونی یافته و شاهد گسترش بیماری‌های مزمن از قبیل بیماری‌های قلبی، سرطان، دیابت و … می‌باشیم (ویکس، 2008: 148-154) که همگی ریشه در سبک‌های زندگی نامناسب و به ویژه عادات غذایی نامناسب دارند.  با افزایش سن نیز میزان ابتلا به بیماری‌های مزمن افزایش می‌یابد. (پل و توماس، 2002: 290)

این در حالی است که ساختار سنی جامعه‌ی ایران در چند سال آتی با سالخوردگی مواجه خواهد شد که طبق قاعده‌ی فوق با افزایش مبتلایان به بیماری‌های مزمن رو به رو خواهیم بود. این بیماری‌ها ریشه در سبک زندگی نامناسب، عدم تحرک، مصرف غذاهای نامناسب و چربی‌ها دارند. از آن جا که یکی از راه‌های به تعویق انداختن مرگ، بهبود تغذیه می‌باشد که بر حسب کالری، ویتامین و مواد معدنی مصرفی در نظر گرفته می‌شود (ویکس، 2008: 154)، بررسی عادات غذایی افراد اهمیت پیدا می‌کند، چرا که می‌تواند در کنترل و کاهش بیماری‌ها مؤثر واقع شود، از این طریق تا حدودی می‌توان علل بیماری‌های مزمن را شناسایی و در صورت امکان آن‌ ها را مدیریت کرد. ( پل و توماس، 2002: 79) از طرفی در دهه‌ های اخیر با توسعه و گسترش رستوران‌ها و فست‌فودها عادات غذایی نامناسب و متفاوت فزونی یافته است. (کشاورز، 1373: 39) این امر ضرورت توجه به عادات غذایی را آشکار می‌سازد.

[1]– Madanat et al