: 113
5-2-1- مقایسه تفاوتهای بین متغیرهای زمینهای و رفتارهای زیست محیطی- 114
5-2-2- آزمون فرضیه ها 120
5-2-3- تحلیل رگرسیون خطی ساده (دو متغیره) 128
5-2-4- تحلیل رگرسیون چند متغیره 130
5-2-5- تحلیل مسیر (آزمون مدل تحلیلی) 132
جمع بندی- 133
فصل ششم: بحث نتیجه گیری
6-1- بحث و نتیجه گیری- 137
6-2- محدودیتهای تحقیق- 140
6-3- پیشنهادات تحقیق- 140
ضمایم
نمودار ماتریس روابط خطی- 144
پرسشنامه 145
منابع و ماخذ- 151
فهرست جداول
(جدول شماره 1-2): تاریخچه کاربرد مفهوم سرمایه اجتماعی- 18
(جدول شماره 1-4): فرایند شاخصسازی مشخصات فردی- 61
(جدول شماره 2-4): فرایند شاخص سازی متغیر ساختاری- موقعیتی- 62
(جدول شماره 3-4): فرایند شاخص سازی متغیر پایگاه اجتماعی-اقتصادی- 62
(جدول شماره 4-4): فرایند شاخصسازی رفتارهای زیست محیطی- 63
(جدول شماره 5-4): فرایند شاخصسازی شبکه های اجتماعی رسمی- 65
(جدول شماره6-4): فرایند شاخصسازی میزان شرکت در فعالیتهای جمعی- 66
(جدول شماره 7-4): فرایند شاخصسازی شبکه دوستان و همسایگان 66
(جدول شماره 8-4): فرایند شاخصسازی هنجارهای فردی- 67
(جدول شماره 9-4): فرایند شاخصسازی هنجارهای جمعی- 67
(جدول شماره 10-4): فرایند شاخصسازی اعتماد بین شخصی- 68
(جدول شماره 11-4): فرایند شاخصسازی اعتماد تعمیمیافته 68
(جدول شماره 12-4): فرایند شاخصسازی اعتماد نهادی- 69
(جدول شماره 13-4): فرایند شاخصسازی سرمایه اجتماعی- 69
(جدول شماره 16-4): ضرایب آلفای کرونباخ برای متغیر وابسته و متغیرهای مستقل تحقیق- 73
(جدول شماره 1-5): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شهر 78
(جدول شماره 2-5): توزیع فراوانی بر حسب جنسیت- 79
(جدول شماره 3-5): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن- 79
(جدول شماره 4-5): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل- 80
(جدول شماره 5-5): توزیع فراوانی پاسخگویانر بر حسب وضعیت اشتغال 80
(جدول شماره 6-5): وضعیت طبقه ذهنی پاسخگویان 81
(جدول شماره 7-5): وضعیت تحصیلات پاسخگویان 82
(جدول شماره 8-5): وضعیت متغیرهای موقعیتی- ساختاری- 83
(جدول شماره 9-5): وضعیت مصرف بهینه گاز 83
(جدول شماره 10-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های مصرف بهینه گاز 84
(جدول شماره 11-5): وضعیت مصرف بهینه برق- 85
(جدول شماره 12-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های مصرف برق- 85
(جدول شماره 13-5): وضعیت مصرف آب- 86
(جدول شماره 14-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های مصرف بهینه آب- 87
(جدول شماره 15-5): وضعیت استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیست محیطی- 87
(جدول شماره 16-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیست محیطی 88
(جدول شماره 17-5): وضعیت حفاظت از منابع طبیعی- 89
(جدول شماره 18-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های حفاظت از منابع طبیعی- 89
(جدول شماره 19-5): وضعیت استفاده از وسایل بازیافتی- 90
(جدول شماره 20-5): وضیت پراکندگی پاسخها بر حسب استفاده از وسایل بازیافتی- 90
(جدول شماره 21-5): وضعیت رفتارهای زیست محیطی- 91
(جدول شماره 22-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای رفتارهای زیست محیطی- 92
(جدول شماره 23-5): وضعیت گستردگی شبکه های رسمی- 93
(جدول شماره 24-5): وضعیت پاسخها بر حسب گویه های شبکه های رسمی- 94
(جدول شماره 25-5): وضعیت گستردگی شبکه های غیر رسمی- 94
(جدول شماره 26-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های شبکه های غیر رسمی- 95
(جدول شماره 27-5): وضعیت گستردگی شبکه های اجتماعی- 96
(جدول شماره 28-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای شبکه های اجتماعی- 96
(جدول شماره 29-5): وضعیت هنجارهای فردی- 97
(جدول شماره 30-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های هنجار فردی- 98
(جدول شماره 31-5): وضعیت هنجارهای جمعی- 98
(جدول شماره 32-5): وضعیت پراکندگی پاسخها را بر حسب گویه های هنجارهای جمعی- 99
(جدول شماره 33-5): وضعیت هنجارهای اجتماعی- 100
(جدول شماره 34-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای هنجارهای اجتماعی- 100
(جدول شماره 35-5): وضعیت اعتماد بین شخصی پاسخگویان 101
(جدول شماره 36-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های اعتماد بین شخصی- 102
(جدول شماره 37-5): وضعیت اعتماد تعمیم یافته پاسخگویان 102
(جدول شماره 38-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های اعتماد تعمیم یافته 103
(جدول شماره 39-5): وضعیت اعتماد نهادی پاسخگویان 104
(جدول شماره 40-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویه های اعتماد نهادی- 104
(جدول شماره 41-5): وضعیت اعتماد اجتماعی پاسخگویان 105
(جدول شماره 42-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای اعتماد اجتماعی- 105
(جدول شماره 43-5): وضعیت سرمایه اجتماعی پاسخگویان 106
(جدول شماره 44-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب ابعاد سرمایه اجتماعی- 107
(جدول شماره 45-5): وضعیت آگاهی خاص زیست محیطی پاسخگویان 108
(جدول شماره 46-5): وضعیت آگاهی زیست محیطی عام 109
(جدول شماره 47-5): وضعیت آگاهی های زیست محیطی پاسخگویان 110
(جدول شماره 48-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب ابعاد آگاهی زیست محیطی- 110
(جدول شماره 49-5): وضعیت نگرش زیست محیطی پاسخگویان 111
(جدول شماره 50-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب شهر محل سکونت- 115
(جدول شماره 51-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب جنسیت- 116
(جدول شماره 52-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب جنسیت- 117
(جدول شماره 53-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل- 118
(جدول شماره 54-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال 119
(جدول شماره 55-5): ضریب اسپیرمن رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان و طبقه ذهنی- 120
(جدول شماره 56-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون نگرش زیست محیطی و رفتار زیست محیطی- 120
(جدول شماره 57-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون آگاهی زیست محیطی و رفتار زیست محیطی- 121
(جدول شماره 58-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون سرمایه اجتماعی و رفتار زیست محیطی- 122
(جدول شماره 59-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون تحصیلات و رفتار زیست محیطی- 123
(جدول شماره 60-5): ضریب همبستگی پیرسون نگرش زیست محیطی و آگاهی زیست محیطی- 124
(جدول شماره 61-5): ضریب همبستگی پیرسون نگرش زیست محیطی و سرمایه اجتماعی- 125
(جدول شماره 62-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون تحصیلات و نگرش زیست محیطی- 125
(جدول شماره 63-5): ضریب همبستگی پیرسون آگاهی زیست محیطی و سرمایه اجتماعی- 126
(جدول شماره 64-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون تحصیلات و آگاهی زیست محیطی- 127
(جدول شماره 65-5): ضریب همبستگی پیرسون سرمایه اجتماعی و تحصیلات- 128
(جدول شماره 66-5): ضرایب رگرسیونی ساده رفتارهای زیست محیطی- 129
(جدول شماره 67-5): مدل رگرسیونی گام به گام متغیرهای مستقل برای تبیین رفتارهای زیست محیطی- 131
(جدول شماره 68-5): ضرایب تاثیر مدل نهایی رگرسیون متغیرهای مستقل تبیین کننده رفتارهای زیست محیطی- 131
(جدول شماره 69-5): اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای مستقل بر رفتارهای زیست محیطی در مدل تحلیلی- 133
فهرست نمودارها
(نمودار شماره 1-3): مدل تحلیلی- 55
(نمودار شماره 1-5): مقایسه میانگین مولفههای رفتارهای زیست محیطی- 92
(نمودار شماره 2-5): مقایسه میانگین مولفههای شبکه های اجتماعی- 97
(نمودار شماره 3-5): مقایسه میانگین مولفههای هنجارهای اجتماعی- 101
(نمودار شماره 4-5): مقایسه میانگین مولفههای اعتماد اجتماعی- 106
(نمودار شماره 5-5): مقایسه میانگین ابعاد سرمایه اجتماعی- 107
(نمودار شماره 6-5): مقایسه میانگین ابعاد آگاهی زیست محیطی- 111
(نمودار شماره 7-5): توزیع گرافیکی رفتارهای زیست محیطی- 114
(نمودار شماره 8-5): مدل تجربی تحقیق- 132
نمودار ماتریس روابط خطی- 144
فصل اول کلیات
بیان مسئله:
اگر چه مدتهاست بشر متوجهی اهمیت محیط زیست در زندگی خود شده است (فیروزی، 1384 :10)، اما امروزه، تهدیدات زیست محیطی در مرکز مهمترین پرسشهای وجدان انسان قرن بیست و یکم قرار دارد. این پرسشها افکار عمومی جهان را به طرز نگران کننده ای به خود معطوف کرده و حساسیت شدیدی نسبت به محیط زیست در سطح جهانی به وجود آورده است.
جامعهشناسان، زیستشناسان، صاحبان صنایع، سیاستمداران، اکولوژیستها، اقتصاددانان، هر کدام علت تهدیدات زیست محیطی را از دیدگاه خود توضیح می دهند (نگاه کنید به کامونر[1]، 1382: 10-3)، اما نقطه اشتراکشان این است که بسیاری از تهدیدات زیست محیطی، تخریب منابع، آلوده سازی محیط و… نتیجه فعالیتهای انسان است.
ازدیاد جمعیت، فراوانی محصولات مصرفی، بالا رفتن سطح زندگی و افزایش تقاضای مردم، پیشرفت تکنولوژی، ضعف ارگانهای اجرایی حکومتها در اجرای برنامه ها و پروژه های اکولوژیکی حمایت از محیط زیست، استفاده بهرهجویانه و غیر اصولی از محیط طبیعی توسط سرمایهداران (همان) و در نهایت کنشهای غیر مسئولانه انسان، نتایج ناگوار و خسارات نامطلوبی را به بار آورده و روز به روز این نتایج و خسارتها حادتر می شود که از جمله میتوان به تخریب محیط زیست و اراضی کشاورزی، گرم شدن زمین، آلودگی هوا، آب، خاک، کاهش منابع طبیعی و نابودی جنگلها و مراتع، کاهش منابع تولید انرژی و بروز انواع بیماریها اشاره کرد. بدین ترتیب، انسان با رفتارهایی که در قبال محیط زیست انجام میدهد و تغییراتی که در محیط ایجاد می کند، از قبیل تخریب جنگل برای ایجاد جاده و سد سازی، تغییر مسیر رودخانه، ریختن زباله در محیط طبیعی، مصرف انرژی زیاد، استفاد بیش از حد از منابع طبیعی و … –عمداً یا سهواً- به تخریب محیط زیست می پردازد و محیط زیست را با تهدیدی نگران کننده مواجه می کند. این تهدید ممکن است به قیمت پایان زندگی انسان بر روی کره زمین تمام شود.
بروز مسائل و مشکلات زیست محیطی موجب طرح این پرسش شده است که آیا محیط زیست می تواند در برابر ادامه رفتار فعلی انسان دوام بیاورد؟ هر روز بر این آگاهی افزوده می شود که نمی توان همانند گذشته به مصرف منابع طبیعی جهان ادامه داد و نشانه های تنگناهای زیست محیطی در سطح جهان آشكار شده است(عابدی سروستانی و دیگران، 1386: 59). اگرچه ارائه آمار و اطلاعات پیرامون وضعیت محیط زیست لازم است، اما بیش از این كه به اطلاعات علمی درباره خسارات وارد شده به زمین نیاز باشد، به توافقی درباره چگونگی رفتار نسبت به این سیاره نیاز است. در این شرایط، انسان باید به این پرسش نیز پاسخ گوید، هنگامی كه افراد خواهان به حداكثر رساندن سود خود هستند، چگونه می توان از بهره برداری بیش از حد و تخریب منابع طبیعی جلوگیری كرد؟ در واقع، چالش موجود، چگونه زندگی كردن بر روی زمین نیست، بلكه قبولاندن چرایی این چگونه زندگی کردن به افراد است (همان: 60).
وجود مسائل و مشکلات زیست محیطی سبب شد که عدهی زیادی از محیط زیست طرفداری کنند که بهزعم صاحب نظران جامعه شناسی محیط زیست، بالاخص بوتکین[2] طرفداری از محیط زیست یک گرایش نسبتاً جدیدی است، اما ریشه های آن در تاریخ گذشته انسان و جامعه قرار دارد. تمامی جوامع بشری مجبور به پرداختن به محیط زیست بودند، زیرا محیط نه تنها منابع ضروری حیات آنها را تامین میکرد، بلکه کانون ستیز و تهدید برای ادامه حیات نیز بوده است (بوتکین ، 1385: 628). بوتکین معتقد است که در تمدن غرب همواره 3 پرسش در مورد انسان و طبیعت مطرح است:
- شرایط طبیعت در غیبت هر گونه نفوذ انسان چگونه است؟
- تاثیر طبیعت بر انسان چیست؟
- تاثیر انسان بر طبیعت کدام است و نقش بشر در طبیعت چیست؟(همان).
حفظ طبیعت، تلاش برای بهبود کیفیت محیط زیست و رهیافت اکولوژیک (زیست بوم شناختی) به زندگی، اندیشه های متعلق به قرن نوزدهم بود که مدتهای مدید تنها برای نخبگان روشنفکر کشورهای توسعه یافته مطرح بوده است. این قبیل اندیشهها، از جمله اندیشه های بنیانگذاران اولیه انجمن اوادابن[3] در ایالات متحده امریکا، مختص یک گروه از نخبگان بود که زیر فشار سهمگین صنعتی شدن به زانو درآمده بودند (کاستلز[4] ،1384: 159).
اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، تعامل توسعه، محیط زیست و پایداری در عرصه‌های مختلف، دغدغه‌ی اصلی اکثر کشورهای در حال توسعه بوده است و در دهههای پایانی قرن بیستم، روشهای جلب مشاركت مردم در برنامه ریزی، مدیریت منابع طبیعی و مدیریت محیط زیست، تحت دگرگونیهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دستخوش تغییرات عمدهای شده است (خاتونآبادی، 1383)، به طوری که کاستلز در کتاب مشهورش «عصر اطلاعات» مینویسد: « در دهه 1990، 80 درصد امریکاییان و بیش از 3/2 اروپاییان خود را طرفدار محیط زیست میدانسته اند» (کاستلز، 1384: 147).
در واقع، روند دهههای گذشته در اکثر كشورهای پیشرفته صنعتی بیانگر این واقعیت است كه كارگزاران دولتی، كارشناسان و نیز مدیران عرصه های محیط زیست و منابع طبیعی به رهیافتی تازه روی آوردهاند (خاتون آبادی، 1383). این رهیافت تازه شامل: برنامه ها و قوانین متعددی برای حفظ طبیعت، ارتقای کیفیت زندگی و نهایتاً نجات کره زمین در بلند مدت و نجات نسل کنونی ساکنان آن در کوتاه مدت است (صالحی، 2008). با این وجود، قسمت اعظم مسائل زیست محیطی همچنان به قوت خود باقی مانده است.
رفتار زیست محیطی از مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسیهای زیست محیطی جوامع مدرن مطرح گردیده است. طرح این مفهوم در بسیاری از رویکردهای زیست محیطی حاکی از اهمیت نقش این رفتارها در محیط طبیعی است.
یکی دیگر از مفاهیمی که در سالهای اخیر در مطالعات اجتماعی مورد توجه اندیشمندان و محققان قرار گرفته، مفهوم سرمایه اجتماعی است که در کنار منابع مالی و نیروی انسانی از عوامل تاثیرگذار بر ارتقای توسعه پایدار در جوامع انسانی شمرده می شود ( موحد و همکاران، 1387). پاتنام این مفهوم را در ابعاد اعتماد، شبکه ها و هنجارها به کار میبرد (پاتنام، 1380). طرح مفهوم سرمایه اجتماعی در مطالعات اجتماعی، نشان دهنده اهمیت نقش شبکه ها، هنجارها و روابط اجتماعی بر متغیرهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نظیر جامعه، خانواده، بزهکاری، تخریب محیط طبیعی، مشارکت سیاسی و رشد اقتصادی است.
پاتنام موفقیت در غلبه بر مشکلات عمل جمعی و فرصت طلبی که در نهایت به ضرر خود افراد تمام می شود را به زمینه اجتماعی گستردهتری که بازی در آن انجام میپذیرد، ربط میدهد (پاتنام، 1380: 285). وی معتقد است که همکاری داوطلبانه در غلبه بر این مشکلات در جامعهای که سرمایه اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهای عمل متقابل، شبکه های مشارکت مدنی و اعتماد به ارث برده، بهتر صورت میگیرد (همان).
بسیاری از محققان حوزه سرمایه اجتماعی، نظیر پاتنام (1995)، فوکویاما (1998)، کلمن (1998)، ساباتینا (2009)، فیروزآبادی و ایمانی (1384)، ناطق پور و فیروزآبادی (1384)، ازکیا و همکاران (1387) و خوشفر (1387)، خوشفر و همکاران (1388) معتقدند که در دنیای مدرن هر چند تمامی سرمایهها (سرمایه مالی[7]، سرمایه فرهنگی[8]، سرمایه انسانی[9]، سرمایه زبانی[10] و سرمایه اجتماعی[11] ) دارای ارزش زیادی هستند، اما نقش سرمایه اجتماعی در کنشهای انسان بسیار برجسته است.
مروری بر منابع مربوط به بحث سرمایه اجتماعی (کلمن[12]، 1998)، (بوردیو[13]، 1986)، (پاتنام[14]، 1995)، (فوکویاما، 1998)، نیز نشان می دهد كه مفهوم سرمایه اجتماعی معطوف به كنش اجتماعی است. سرمایه اجتماعی در واقع توانایی گسترش كنش است و آن را غنی می سازد، به تعبیری منبع كنش اجتماعی محسوب می شود(خوشفر و همکاران، 1388: 39). اهمیت سرمایه اجتماعی به گونه ای است که در بسیاری از رشته های علوم انسانی از جمله جامعه شناسی، علوم سیاسی و اقتصاد از این مفهوم بحث می شود. همچنین در سطح سیاستگذاریهای محلی تا ملی و در برخی از سازمانهای بین المللی نظیر بانک جهانی، سرمایه اجتماعی بیشتر از پیش مطرح می شود (شارعپور، 1385). بنابراین، این مفهوم، مفهومی فرا رشتهای است.
ارتباط محیط زیست و سرمایه اجتماعی از جمله موضوعات جدیدی است که مورد توجه محققان زیست محیطی قرار گرفته است. خوشفر و همکاران بر این باورند که هنجارهای اعتماد و مشارکت و همچنین احساس امنیت که ابعادی از سرمایه اجتماعیاند که بر کنش اجتماعی افراد نسبت به محیط طبیعی پیرامون خود تأثیر به سزایی دارند و در این زمینه عامل تعیین کننده به شمار میروند (خوشفر و همکاران، 1388). بنابراین، سرمایه اجتماعی بر کنش میان انسانها تمرکز دارد؛ کنشی که در تمام لحظات زندگی انسان وجود دارد و رفتار و نگرشهای وی را تحت تاثیر قرار میدهد. بخشی از زندگی انسان رفتارها و کنشهای زیست محیطی تشکیل میدهد، میتوان انتظار داشت که سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست انسانها تاثیر داشته باشد؛ مخصوصاً در جامعهای که تهدیدات زیست محیطی با شتابی فزاینده افزایش پیدا می کند.
به نظر میرسد سرمایه اجتماعی دارای دو نوع پیامد مثبت و منفی میباشد. انتظار میرود پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی باعث افزایش میزان آگاهی و نگرشهای زیست محیطی و همچنین کنشها و رفتارهای مثبت شود. در نتیجه، این فرایند رفتارهای زیست محیطی مسئولانه در قبال محیط زیست صورت گیرد. علاوه بر این، انتظار میرود پیامدهای منفی سرمایه اجتماعی باعث به وجود آمدن کنشها و رفتارهای منفی شود و به تبع آن رفتارهای زیست محیطی غیر مسئولانهای در قبال محیط زیست صورت گیرد.
با توجه به نقش قابل ملاحظه سرمایه اجتماعی و ابعاد اصلی آن مانند اعتماد، شبکه ها و هنجارهای اجتماعی در تعیین کنشهای انسانی و اجتماعی و در شرایطی که خلاء تحقیقات تجربی در بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست محیطی وجود دارد، پژوهش حاضر به دنبال بررسی چگونگی تاثیر سرمایه اجتماعی (و ابعاد آن) بر رفتارهای زیست محیطی میباشد.
ضرورت و اهمیت موضوع:
در حالی که هر یک از سه بنیانگذار کلاسیک جامعه شناسی (دورکیم[15]، مارکس[16] و وبر[17] ) در آثار خود به طور ضمنی به مباحث محیط زیستی پرداختهاند (ردکلیف[18]و وودگات[19] ، 1994: 51)؛ اما عملاً تنها در دهههای اخیر اهمیت پژوهش در باب رفتار زیست محیطی افزایش یافته است (هیلز[20] و دیگران، 1987). این موضوع همچنین نظر پژوهشگران فعال در مجموعه وسیعی از رشته های دانشگاهی را به خود جلب کرده است. در واقع، همان طور که بنتون[21] و ردکلیف مطرح کردند وجود بحران زیست محیطی در سطح جهان از جمله: تغییرات آب و هوا، نازک شدن لایه اوزن، جنگل زدایی و بحران غذا موجب شد تا جامعه شناسان، نقش وسیعتر، متفاوتتر و خلاقانهتری را برای مباحث زیست محیطی قائل شوند (بنتون و ردکلیف، 1994: 1).
امروزه، تجربه مشکلات زیست محیطی تنها به کشورهای توسعهیافته محدود نمی شود، بلکه اکثر کشورهای جهان (از جمله ایران) را نیز در برمیگیرد (کاستلز، 1384 : 148، کلانتری و همکاران، 2007 و صالحی، 2010). اگر چه در اصل 50ام قانون اساسی تصریح شده که «در جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات روبه رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میگردد. از این رو، فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران
خرید اینترنتی فایل متن کامل :
آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است» ( قانون اساسی، 1381: 44)، با این وجود، آلودگی هوای شهرهای صنعتی ایران، آتش گرفتن جنگلهای استان گلستان، استان مازندران و شهرستان مریوان از توابع استان کردستان و سرازیر شدن شیرابه زبالهها و پساب فاضلابهای صنعتی به داخل رودخانهها، ریختن زبالهها در معابر عمومی، پارکهای جنگلی و پارکهای سطح شهرها، مصرف بیش از حد برق، آب و گاز (در ساعات پرمصرف)، استفاده از خودروهای فرسوده، استفاده از مواد شوینده و وسائل بدون استانداردهای زیست محیطی و … از جمله مشکلات و مسائل زیست محیطی در ایران هستند که از چشم هیچ انسان متفکری پنهان نیستند.
استان کردستان با مساحت 235/28 کیلومتر مربع در غرب ایران قرار دارد. این استان دارای جلوهها و مناظر بینظیری است. طبیعت متنوع با کوههای مرتفع، رودخانههای خروشان و پوشش جنگلی این استان همه نشانگر اهمیت این منطقه از نظر زیست محیطی است. با این وجود، این استان نیز از خطرات و تهدیدات زیست محیطی جهانی در امان نمانده است. با توجه اهمیت زیست محیطی این منطقه، فراملیتی بودن مسائل و مشکلات زیست محیطی و تمرکز جامعهشناسان محیط زیستی به کنشها و رفتارهای زیست محیطی افراد، این سوال مطرح می شود که سرمایه اجتماعی ساکنان شهری استان کردستان چه تاثیری می تواند بر رفتارهای زیست محیطی آنها داشته باشد؟ و با توجه به نوع تاثیرگذاری سرمایه اجتماعی، آیا می تواند برنامه هایی را در جهت حمایت از محیط زیست و داشتن رفتارهای مسئولانه نسبت به آن تدوین کرد؟
انجام این پژوهش از سه منظر دارای اهمیت و ضرورت میباشد:
اولاً، از یک طرف، نتایج تحقیقات زیادی از صاحب‌نظران و محققان از جمله پاتنام (1995)، فوکویاما (1995)، کلمن (1998)، ساباتینا (2009)، فیروزآبادی و ایمانی (1384)، شارع پور (1385 و 1387)، ازکیا و همکاران (1387) و خوشفر (1387) نشان میدهد سرمایه اجتماعی منبع کنش اجتماعی است و پیامد مثبت سرمایه‌ی اجتماعی در کشورهای در حال توسعه و توسعهنیافته چنان گسترش یافته است که می‌تواند بسیاری از مشکلات جامعه را درمان کند و در صورت پایبندی افراد، منافع جمعی را تأمین نماید. از طرف دیگر، بیشتر مسائل زیست محیطی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم پیامد کنش یا رفتارهای اجتماعی انساناند. به عبارت دیگر، همانطور که برخی از محققان زیست محیطی مطرح کرده اند، گرم شدن دمای زمین برآیند انتشار فزاینده کربن، به دست انسان از طریق تولید و مصرف نیرو (سوخت مواد فسیلی، مانند زغال، گاز، بنزین برای تولید برق)، شیوه های حمل ونقل و .. است (بری[22]، 2007: 11). همانطور که اشاره شد، سرمایه اجتماعی منبع کنش محسوب می شود و رفتارهای زیست محیطی ناشی از کنش انسان است، این موضوع اهمیت و ضرورت بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی (و ابعاد آن) را بر رفتارهای زیست محیطی نشان میدهد.
ثانیاً، رشته های مختلف با اهدافی متفاوت، مطالعاتی در خصوص تاثیر سرمایه اجتماعی بر مولفههایی همچون مشارکت سیاسی، مشارکت اجتماعی، شبکه اجتماعی، جنسیت، توسعه، مدیریت، کیفیت زندگی، مهاجرت و … به انجام رساندهاند. اما مطالعه ای گسترده که به طور مستقیم به بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست محیطی بپردازد، صورت نگرفته است. بررسیها نشان میدهد که در ایران چندان به حوزۀ مطالعات جامعه شناسی محیط زیست پرداخته نشده است. بنابراین، ضرورت انجام پژوهشهایی در ارتباط با محیط زیست انسانی، به ویژه رفتارهای زیست محیطی، که هدف اصلی این پژوهش تلقی میگردد از اهمیت بهسزائی برخوردار است.
ثالثاً، اهمیت موضوع با بروز مسائل و مشکلات زیست محیطی در سطح محلهای و منطقهای، ضرورت اقدامات در جهت کاهش مصائب ناشی از آن و نیاز به اطلاعاتی برای سیاستگذاریها، طرحها و برنامه ریزی در جهت کاهش مشکلات زیست محیطی مشهودتر می شود. نیاز به اطلاعات در سازمانهای متولی محیط زیست برای شناخت مسئله در برنامه ریزی و اجرای آن از اهمیت بهسزائی برخوردار است. میتوان با تحقیق و پژوهش عوامل موثر بر محیط زیست را شناسائی کرده تا در سیاستگذاریهای زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد.
[1] Commoner
[2] Bookchin
[3] Audubbon Association
[4] Castells
[5] Benson
[6] Maloney
[7] Financial Capital
[8] Cultural Capital
[9] Human Capital
[10] Linguistic Capital
[11] Social Capital
[12] Coleman
[13] Bourdieu
[14] Putnam
[15] Durkheim
[16] Marx
[17] Weber
[18] Redclift
[19] Woodgate
[20] Hines
[21] Benton
[22] Barry
