شرایط اقلیمی خشك و نیمه­خشك كه اكثر مناطق كشور را در بر می­گیرد، سبب محدودیت منابع آبی و امكانات تولید محصولات زراعی گردیده است. افزایش سریع جمعیت و نیاز روزافزون به مواد غذایی موجب شده است كه كشاورزان نسبت به زیر كشت بردن اراضی دارای شرایط اقلیمی نامساعد مبادرت ورزند. شوری یكی از مهمترین تنش­های محیطی است كه در بسیاری از نقاط جهان به­ویژه در دیمزارها و مناطق خشك و نیمه­خشك به صورت معضلی جدی پدیدار می­ شود و در سایر اراضی غیرشور با سیستم­های غلط آبیاری و مدیریت زراعی ناكارآمد می ­تواند مشكل­ساز شود (كوردالی و همكاران، 1997؛ تامسون و سیدگو، 1997؛ تامسون و همكاران، 1997). در سال 1930 میلادی جمعیت جهان در حدود 2 میلیارد نفر بود، در سال 1990 به 3/5 میلیارد نفر رسید و در سال 2000 از 6 میلیارد تجاوز كرد و پیش ­بینی می­ شود كه در سال 2025 میلادی به 5/8 میلیارد نفر برسد (فائو، 2001). طبق اعلام رسمی سازمان ملل متحد در حال حاضر 5/1 میلیارد از جمعیت جهان زیر خط فقر به سر می­برند و با كمبود مواد غذایی مواجه هستند. كمبود مواد غذایی علاوه بر كمیت، از لحاظ كیفیت و محتوای پروتئین نیز به چشم می­خورد. در این راستا مشكل تغذیه، مهمترین دغدغه­ بشر به­ویژه در كشورهای فقیر و در حال توسعه به شمار می­رود. افزایش سطح زیركشت، تنها بخشی از این مشكل را می ­تواند حل كند، بنابراین لازم است استفاده از گیاهان پربازده، به كارگیری عملیات زراعی پیشرفته و استفاده­ی بهینه از نهاده­های كشاورزی، بیش از پیش مد نظر قرار گیرد. گیاهان گروه غلات به طور مستقیم  و غیر مستقیم عمده­ترین بخش مواد غذایی را تشكیل می­دهند، لذا، با توجه به اهمیت این محصولات، برنامه­ ریزی در جهت افزایش تولید آنها بسیار ضروری به نظر می­رسد (طهماسبی­سروستانی و همكاران، 1380). ذرت بعد از گندم و برنج، سومین گیاه غله­ای مهم در دنیا محسوب می­ شود. ذرت نه تنها یک منبع غذایی و علوفه­ای برای دام محسوب می­ شود، بلكه فرآورده ­هایی از قبیل گلوكز، نشاسته و روغن از آن به عمل می­آید. ذرت در طیف دمایی وسیعی در مناطق گرمسیری و نیمه­گرمسیری دنیا رشد می­كند (چئودهری، 1983).

در خاك­های شور، اثرات متقابل شوری و حاصلخیزی خاك از نقطه نظر تولید حداكثر، اهمیت فراوان دارد. پژوهش­ها نشان داده است كه در سطح مشخصی از حاصلخیزی خاك، با افزایش شوری، عملكرد كاهش می­یابد، لیكن در یک شوری معین مصرف كود منجر به افزایش محصول می­گردد. حالت اول مربوط به بالا رفتن فشار اسمزی و كاهش قابلیت جذب آب توسط گیاه است. اما در حالت دوم هرچند كه مكانیسم واكنش چندان شناخته شده نیست، ولی گمان بر این است كه افزودن كودهای شیمیایی (پرمصرف و كم مصرف) در خاك­های شور موجب بروز نوعی دگرگونی شیمیایی در محلول خاك و به دنبال آن ترکیب شیمیایی گیاه می­ شود كه سرانجام به افزایش عملكرد منتهی می­گردد. با این حال نباید از نظر دور داشت كه اثرات یاد شده به نوع گیاه، نوع كود مصرفی و شرایط زراعی بستگی دارد. معمولاً واكنش مثبت گیاه به مصرف كود در خاك­های شور منحصر به شوری­های كم تا متوسط (معمولاً تا حدود dS/m10) است. در شوری­های بالاتر به جهت بالا رفتن تجمعی فشار اسمزی، واكنش گیاه منفی بوده و عملكرد كاهش می­یابد. ناگفته نماند كه موارد ذکر شده كلی بوده و حاصل از آزمایش­هایی است كه در آنها غالباً از  NaClبرای شور شدن خاك استفاده شده است. در حالی كه تجربیات موجود بیانگر آن است كه در سطوح بالاتری از شوری، مصرف بهینه كود می ­تواند به افزایش عملكرد منتهی گردد (همایی، 1381). فسفر عنصر ضروری برای رشد و توسعه ذرت محسوب می­ شود كه مقادیر كافی آن استحكام ساقه و رشد ریشه را افزایش می­دهد (یزدانی و همكاران، 2009). همچنین با توجه به اهمیت فسفر در گیاه و نقش آن در تولید بسیاری از ترکیبات مهم سلول­های گیاهی از جمله اسیدهای نوکلئیک، فسفولیپیدهای غشا و نوکلئوتیدهایی که در متابولیسم انرژی گیاه شرکت دارند و نیز نقش فسفر در محدوده وسیعی از فرایندهای گیاهی نظیر تقسیم سلولی و توسعه­ ریشه، در رابطه با کاربرد فسفر و تأثیر آن بر تحمل تعدادی از گیاهان زراعی به شوری مطالعاتی انجام شده است (معینی و فرح­بخش، 1382؛ گراتن و مس، 1984؛ سیلسپور، 2008). در سال­های اخیر تعدادی از محققان تأثیر کوددهی فسفر را در افزایش عملکرد برخی از گیاهان زراعی در خاک­های شور نشان دادند (قولرعطا و همكاران، 1387؛ معینی و فرح­بخش، 1382).

دسترسی گیاه به فسفر بنابه دلایل: الف) رسوب فسفر در محلول ب) نگهداری محكم فسفر توسط ذرات خاك ج) رقابت یونی د) كاهش رشد ریشه، تحت تأثیر شوری خاك

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 قرار می­گیرد (همایی، 1381). از آنچه گفته شد نتیجه می­ شود كه مصرف فسفر در خاك­های شور باعث افزایش محصول می­گردد. عموماً مشاهده گردیده كه در آن دسته از خاك­های شور كه از فقر فسفر رنج می­برند، برگ­ها دچار نكروز گردیده و برگ­های پایینی گیاهان رنگ قرمز (ارغوانی) به خود می­گیرند. مصرف فسفر معمولاً باعث از بین رفتن این نشانه­ها می­گردد. همانند نیتروژن، واكنش گیاه به كودهای فسفری به شوری­های كم و متوسط محدود می­گردد (همایی، 1381). در اكثر مناطق ایران با توجه به غالبیت كشاورزی فاریاب، منابع آب و خاك در معرض شور شدن هستند. تخمین زده می­ شود كه در مناطق شور ایران، میانگین كاهش عملكرد بر اثر شوری ممكن است به بیشتر از 50 درصد برسد. در همه خاك­های زراعی به خصوص در خاك­های شور، جذب عناصر غذایی از محلول خاك به­شدت تحت تأثیر فعالیت یونی و تركیب یونی محلول خاك قرار می­گیرد كه این امر اهمیت زیادی در كنترل رشد كمی و كیفی گیاهان زراعی دارد. لذا بررسی كاربرد عناصر غذایی مختلف در شرایط شور در شناخت هر چه بیشتر مسائل و مشكلات تغذیه­ای گیاهان زراعی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است (قولرعطا و همكاران، 1387). هدف از این پژوهش بررسی تأثیر كود فسفر بر عملكرد گیاه ذرت در خاک­های شور بود.

2-1- مروری بر تحقیقات گذشته

1-2-1- شوری

شوری به غلظت نمك­های معدنی حل شده در خاك (محلول در خاك) و آب گفته می­ شود. نمك­های معدنی حل شده شامل مخلوطی از كاتیون­ها و آنیون­ها هستند. از كاتیون­های مهم در خاك­های شور می­توان به سدیم، كلسیم، منیزیم و پتاسیم و از آنیون­های مهم كلرید، سولفات، نیترات و كربنات اشاره كرد (تانجی، 2002). شوری اغلب با اصطلاح هدایت الكتریكی عصاره­ی اشباع خاك بیان می­ شود. واحد شوری دسی­زیمنس بر متر است (حال، 2001).

1-1-2-1- تنش شوری

تنش شوری عبارت از حضور بیش از اندازه­ نمك­های قابل حل و عناصر معدنی در محیط ریشه است كه منجر به كاهش توانایی گیاه در جذب آب كافی از  محلول خاك  می­ شود و رشد  و  نمو  طبیعی گیاه را دچار اختلال می­كند (فرهودی، 1388).

2-1-2-1- انواع تنش شوری

تنش اسمزی

تنش اسمزی به سرعت رشد را تحت تأثیر قرار می­دهد و توسط نمك موجود در اطراف ریشه ایجاد می­ شود (مونز و تستر، 2008). اثر عمومی شوری خاك بر گیاه، اثر اسمزی نامیده می­ شود. این بدان معنا است كه نمك­ها، انرژی نگه­داری آب در خاك را افزایش می­دهند. به عبارت دیگر، خاك باید مرطوب­تر شود تا مقدار آب قابل دسترس گیاه را مشابه شرایط غیرشور فراهم كند. در این شرایط گیاهان نیز باید انرژی بیشتری را برای جذب آب از خاك مصرف كنند (بلی­لاك، 1994). نمك­های موجود در محلول خاك، فراهمی آب برای گیاه را كاهش می­دهند، از این رو مسئول واكنشی هستند كه “خشك‍ی ف‍یزیولوژیك” نامیده می­ شود و این پدیده به دلیل كاهش پتانسیل آب روی می­دهد (خان، 2007)

تنش یونی

تنش یونی به علت تجمع تركیبی یون­ها در اندام­های هوایی و عدم تحمل یون­های تجمع یافته، روی می­دهد (مونز و تستر، 2008). تنش یونی، سمیت ویژه­ی یون­ها و به دنبال آن عدم تعادل عناصر مغذی است. از جمله­ این یون­ها، سدیم و كلرید هستند كه اثر سمیت ویژه­ای بر گیاه دارند. به دلیل آن­كه مقدار زیادی از عناصر مغذی به فرم نمك هستند، شوری زیاد و سمیت یونی می ­تواند تعادل عناصر غذایی در گیاه را بر هم بزند یا در جذب آن­ها اختلال ایجاد كند (بلی­لاك، 1994).

تنش اسمزی با سرعت بالا، كاهش رشد اندام هوایی را به دنبال دارد در حالی كه تنش یونی كند بوده و اولین اثر قابل مشاهده آن افزایش پیری در برگ­های مسن است (مونز و تستر، 2008).

3-1-2-1- اهمیت توجه به تنش شوری